Udostępnienie dokumentacji medycznej

Art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 849 ze zm.), dalej: „u.p.p., stanowi, że dokumentacja medyczna jest udostępniana:

1. do wglądu, w tym także do baz danych w zakresie ochrony zdrowia, w miejscu udzielania świadczeń zdrowotnych, z wyłączeniem medycznych czynności ratunkowych, albo w siedzibie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych, z zapewnieniem pacjentowi lub innym uprawnionym organom lub podmiotom możliwości sporządzenia notatek lub zdjęć;
2. przez sporządzenie jej wyciągu, odpisu, kopii lub wydruku;
3. przez wydanie oryginału za potwierdzeniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu, na żądanie organów władzy publicznej albo sądów powszechnych, a także w przypadku gdy zwłoka w wydaniu dokumentacji mogłaby spowodować zagrożenie życia lub zdrowia pacjenta;
4. za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej;
5. na informatycznym nośniku danych.

Z kolei art. 27 ust. 3 stanowi, że dokumentacja medyczna prowadzona w postaci papierowej może być udostępniona przez sporządzenie kopii w formie odwzorowania cyfrowego (skanu) i przekazanie w sposób określony w art. 27 ust. 1 pkt 4 i 5, na żądanie pacjenta lub innych uprawnionych organów lub podmiotów, jeżeli przewiduje to regulamin organizacyjny podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych. Art. 27 u.p.p. formułuje zamknięty katalog sposobów i form udostępniania dokumentacji.

Aktualny maksymalny ustawowy poziom opłat za udostępnienie dokumentacji medycznej określony w art. 28 ust. 4 pkt 1-3 u.p.p. nadal nie pozwala na wyrównanie kosztów doręczeń pocztowych w świetle cen rynkowych tego typu usług. W art. art. 28 ust. 4 pkt 1-3 u.p.p. mowa wprost o opłatach za sporządzenie jednej strony kopii, za wykonanie jednej strony skanu dokumentacji medycznej prowadzonej w postaci papierowej oraz jednej strony wydruku z dokumentacji prowadzonej w postaci elektronicznej (wskazuje to, jak ustawodawca rozumiał zakres pojęcia „udostępnianie”). Kwestia odbioru zamówionej papierowej dokumentacji poza siedzibą podmiotu leczniczego lub miejscem udzielania świadczeń zdrowotnych nie jest przedmiotem regulacji ustawy o prawach pacjenta. Miejsce udostępnienia dokumentacji jest wskazane tylko w przypadku umożliwienia pacjentowi wglądu w oryginał (art. 27 ust. 1 pkt 1 u.p.p.).

Należy jednak zwrócić uwagę, co jest w danym przypadku przedmiotem czynności stanowiącej udostępnienie dokumentacji medycznej. Zgodnie z art. 28 ust. 1 u.p.p. pobranie opłaty w kwocie, której maksymalna wysokość określona jest w tym przepisie, możliwe jest w przypadku udostępnienia dokumentacji medycznej w sposób określony w art. 27 pkt 2 i 5 u.p.p., tj. poprzez sporządzenie jej wyciągów, odpisów, kopii lub wydruków oraz na informatycznym nośniku danych.

Regulacje prawne nie precyzują, jakie koszty uwzględnia opłata, tj. czy obejmuje materiały potrzebne do przygotowania dokumentacji, czynności techniczne, czy również koszt ewentualnej wysyłki. Skoro zatem przepisy prawa milczą na temat kosztu wysyłki przy udostępnianiu dokumentacji medycznej, należy się zwrócić w kierunku wydawanego przez sądy administracyjne orzecznictwa.

Co prawda, kwestia pobierania opłat za wysyłkę dokumentacji była przedmiotem orzecznictwa sądów administracyjnych, jednak nie na tyle jasno, by zakończyć powstające na tym tle spory. Z treści wyroków w praktyce wywodzone są dwa sprzeczne wnioski: o całkowitej niedopuszczalności pobierania opłat za wysyłkę dokumentacji, oraz o dopuszczalności pobierania z tego tytułu tylko opłat odzwierciedlających rzeczywisty koszt wysyłki (koszt usługi operatora pocztowego).

W wyroku z dnia 4 grudnia 2018 r. (sygn. akt II OSK 3024/18), NSA podkreślił, że swoboda podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych w ustaleniu wysokości opłaty za udostępnienie dokumentacji jest ograniczona: po pierwsze, przez dopuszczalność ustalenia opłaty za udostępnienie dokumentacji do sposobów określonych w przepisach ustawy o prawach pacjenta i RPP, a po drugie, przez regulację maksymalnej wysokości opłat (…). Udostępnienie dokumentacji medycznej w sposób określony w art. 27 pkt 2 i 5 tej ustawy to też koszty udostępnienia np. przez przesłanie za pośrednictwem operatora pocztowego (…). Ustalenie wysokości opłaty za udostępnienie dokumentacji medycznej może uwzględniać tylko wysokość kosztów poniesionych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych. Nie może zatem naruszać zasady ekwiwalentności. Pobieranie opłaty za przesyłkę dokumentacji medycznej pocztą nie może przekraczać poniesionej opłaty ustalonej przez operatora pocztowego. Pobieranie wyższej opłaty jest działaniem bezprawnym”.

Ponadto NSA w wyroku z dnia 9 maja 2017 r. (sygn. akt II OSK 311/17) stwierdził, iż opłaty określone w u.p.p. mają charakter opłat maksymalnych i mieszczących w sobie wszystkie koszty, na pokrycie których liczyć może podmiot zobowiązany do udostępnienia dokumentacji, włączając w to koszt ewentualnego jej przesłania.

Z kolei NSA w wyroku z dnia 3 grudnia 2019 r. (sygn. akt II OSK 3022/19) uznał, że  udostępnienie dokumentacji medycznej w sposób określony w art. 27 ust. 1 pkt 2 i 5 oraz ust. 3 ustawy z 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, to też koszty udostępnienia w sposób żądany przez pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, jak i upoważnionej osoby, np. przez przesłanie za pośrednictwem operatora pocztowego. Uwzględnienie tej wartości przy udostępnieniu dokumentacji medycznej nie stanowi przekroczenia ustawowej granicy maksymalnej wysokości opłaty.

Jednak nie powinno być żadnych wątpliwości, iż "udostępnienie" i "dostarczenie" dokumentacji są pojęciami odrębnymi, wskutek czego dostarczenie dokumentacji medycznej stanowi usługę dodatkową i nie ma żadnych powodów, dla których podmiot prowadzący dokumentację powinien ponosić jej koszty we własnym zakresie. Stanowisko to odnajduje potwierdzenie w objaśnieniach Rzecznika Praw Pacjenta wydanych 20 lutego 2019 r. przesłanych przez Pana, zgodnie z którymi, podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych mogą pobierać opłaty za wysłanie dokumentacji medycznej. Rzecznik zwrócił jednak uwagę, że naliczona kwota musi być zindywidualizowana oraz ekwiwalentna do poniesionych kosztów. Ustalenie wysokości opłaty za udostępnienie dokumentacji medycznej może uwzględniać tylko wysokość kosztów poniesionych przez podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych. Nie może zatem naruszać zasady ekwiwalentności. Pobieranie opłaty za przesyłkę dokumentacji medycznej pocztą nie może przekraczać poniesionej opłaty ustalonej przez operatora pocztowego. Pobieranie wyższej opłaty jest działaniem bezprawnym.

Zwrócić należy także uwagę, iż 3 października 2019 r. Rzecznik Praw Pacjenta wydał kolejne objaśnienia, w których wskazał, iż są one uaktualnieniem objaśnień prawnych wydanych w dniu 20 lutego 2019 r. Dokument ten został uzupełniony m.in. o kwestie podatkowe, wymaganie od pacjenta przy udostępnieniu dokumentacji podania celu, dla którego wnosi on o udostępnienie mu dokumentacji medycznej.

W ww. objaśnieniach Rzecznik wskazał, iż podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych mogą pobierać opłaty za wysłanie dokumentacji medycznej, lecz naliczona kwota musi być zindywidualizowana oraz ekwiwalentna do poniesionych kosztów.