Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej jest jednostką sektora finansów publicznych z mocy art. 9 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2019 r. poz. 869 ze zm.), dalej: „ustawa”. Zgodnie z art. 42 ust. 5 i 6 ustawy każda jednostka sektora finansów publicznych zobowiązana jest do podejmowania w stosunku do zobowiązanego czynności zmierzających do wykonania zobowiązania.
Art. 59 ustawy reguluje kwestie dotyczące umarzania, rozkładania na raty lub odraczania spłaty należności pieniężnych mających charakter cywilnoprawny, przypadających jednostce samorządu terytorialnego lub jej jednostkom podległym, na zasadach określonych przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Zgodnie z tym przepisem, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem dłużnika lub interesem publicznym należności pieniężne mające charakter cywilnoprawny, przypadające jednostce samorządu terytorialnego lub jej jednostkom organizacyjnym wymienionym w art. 9 pkt 3, 4 i 13 ustawy, mogą być umarzane, terminy ich spłaty mogą zostać odroczone lub płatność tych należności może zostać rozłożona na raty.
Należy podkreślić, iż zakres podmiotowy art. 59 ustawy ograniczono do jednostek organizacyjnych wymienionych w art. 9 pkt 3, 4 i 13, pozostawiając poza zakresem regulacji jednostki wymienione w pkt 10 (samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej) i pkt 14 (inne samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw). Jednostki wymienione w art. 9 pkt 10 i 14 ustawy posiadają osobowość prawną i samodzielnie prowadzą gospodarkę finansową w oparciu o regulacje zawarte w odrębnych ustawach. I tak, zgodnie z art. 51 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 295 ze zm.), samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej prowadzą gospodarkę finansową na zasadach określonych w tej ustawie.
Mając to na uwadze, przepisy ustawy o finansach publicznych nie przewidują możliwości udzielania ulg w zakresie cywilnoprawnych należności państwowych SPZOZ i samorządowych SP ZOZ - w postaci umorzenia, rozłożenia na raty lub odroczenia spłaty na inny termin. Możliwości takiej nie przewidują także przepisy ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej. Wątpliwym wydaje się też, odpowiednie zastosowanie regulacji rozdziału 4 i 5 ustawy o finansach publicznych i określenie przez kierownika SP ZOZ zasad dotyczących ulg w spłacie należności.
Należy nadmienić, że jedyną ulgą w przedmiotowym zakresie jest ustępstwo w ramach ugody, o której mowa w art. 54a ustawy o finansach publicznych, zgodnie z którym jednostka sektora finansów publicznych może zawrzeć ugodę w sprawie spornej należności cywilnoprawnej w przypadku dokonania oceny, że skutki ugody są dla tej jednostki lub odpowiednio Skarbu Państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego korzystniejsze niż prawdopodobny wynik postępowania sądowego albo arbitrażowego. Przepis ten dotyczy wszystkich jednostek należących do sektora finansów publicznych.
Niedochodzenie należności przez jednostkę sektora finansów publicznych, a także jej nieuprawnione umorzenie, naraża jej kierownika na odpowiedzialność z art. 5 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1440 ze zm.).
Reasumując, osoba kierująca SPZOZ nie może zwolnić osoby nieuprawnionej do świadczenia zdrowotnego od obowiązku zapłaty za świadczenie wykonane przez SP ZOZ. Z mocy art. 42 ust. 5 i 6 ustawy samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, jako jednostka sektora finansów publicznych (art. 9 pkt 10 ustawy) zobowiązany jest do terminowego podejmowania czynności zmierzających do wykonania wobec niego zobowiązania cywilnoprawnego w zakresie zapłaty za świadczenia zdrowotne. Przepisy ustawy o finansach publicznych ani inne przepisy obowiązującego prawa nie przewidują możliwości udzielenia przez SPZOZ ulgi w zakresie zapłaty należności cywilnoprawnej, w tym ulgi polegającej na umorzeniu należności. Niedochodzenie należności przez jednostkę sektora finansów publicznych, a także jej nieuprawnione umorzenie, naraża jej kierownika na odpowiedzialność z ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.