Opinia prawna dotycząca odstąpienia wykonawcy i inwestora od umowy o roboty budowlane

Opinia prawna dla Inwestora dotycząca skuteczności odstąpienia wykonawcy od umowy o roboty budowlane oraz skutków odstąpienia przez Inwestora od umowy o roboty budowlane w zakresie rozliczeń roboty wykonane do dnia odstąpienia.

Opinia prawna wydana przez Kancelarię dla Inwestora dotyczyła skuteczności odstąpienia wykonawcy od umowy o roboty budowlane oraz skutków odstąpienia przez Inwestora od umowy o roboty budowlane w zakresie rozliczeń roboty wykonane do dnia odstąpienia. Umowa pomiędzy Inwestorem a Generalnym Wykonawcą Inwestycji została zawarta po przeprowadzeniu postępowania o udzielenie zamówienia publicznego na podstawie ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych i dotyczyła wykonania przebudowy obiektów (budynków) ochrony zdrowia. Wykonawca w toku realizacji prac odstąpił od umowy, powołując się na art. art. 491 Kodeksu cywilnego. Inwestor zlecił Kancelarii sporządzenie opinii prawnej dotyczącej skuteczności odstąpienia wykonawcy od umowy, a także o udzielenie rekomendacji co do dalszych działań w tej sprawie (w tym dokonanie oceny prawnej skutków odstąpienia od umowy w zakresie rozliczenia za prace wykonane). Poniżej prezentujemy wybrane fragmenty z opinii:

Pismo Wykonawcy z dnia XXX 2014r. powołujące się na art. 491 Kodeksu cywilnego (ustawowe prawo odstąpienia z powodu zwłoki drugiej strony) nie mogło wywołać skutków prawnych z uwagi na fakt, że Inwestor nie był wobec Wykonawcy w zwłoce, która mogłaby utrudniać lub uniemożliwiać Wykonawcy realizację obowiązków umownych. Zmiany w dokumentacji projektowej, na które powołuje się Wykonawca (jak wynika z przekazanej dokumentacji) były na bieżąco uzgadniane pomiędzy stronami umowy. Ponadto Wykonawca, stosownie do treści art. 491 Kodeksu cywilnego, nie wskazał Inwestorowi dodatkowego terminu na dokonanie zmian dokumentacji projektowej z jednoczesnym zagrożeniem, że w przypadku jego niedotrzymania od umowy odstąpi. Wszystkie te okoliczności nakazują ocenić oświadczenie o odstąpieniu od umowy złożone przez Wykonawcę jako pozbawione podstaw prawnych, a więc nieskuteczne.

W przedstawionym stanie faktycznym sprawy zaistniały natomiast przesłanki do odstąpienia od umowy przez Inwestora z winy Wykonawcy, z uwagi na całkowite wstrzymanie przez Wykonawcę prac z przyczyn leżących wyłącznie po stronie Wykonawcy Inwestycji. Zgodnie z §14 ust. 2 pkt 1 umowy zawartej z Wykonawcą, Inwestor jest uprawniony do odstąpienia od umowy, jeżeli Wykonawca bez zgody Zamawiającego wstrzyma roboty na czas dłuższy niż 7 dni. Przesłanka ta w opiniowanym stanie faktycznym została wypełniona.

W kontekście ewentualnego odstąpienia od w/w umowy przez Inwestora należy stwierdzić, iż postanowienia zawarte w § 14 ust. 3-7 tej umowy przesądzają o uzgodnieniu przez strony umowy przyszłego (ex nunc) skutku odstąpienia od umowy. Skoro wzajemne rozliczenie Stron po odstąpieniu przez którąkolwiek z nich miało nastąpić na podstawie świadectwa płatności sporządzonego w oparciu o inwentaryzację dokonaną według stanu na dzień odstąpienia, a wszelkie znajdujące się na terenie budowy materiały, urządzenia, wykonane roboty miały zostać protokolarnie przekazane Zamawiającemu, oznacza to, iż Strony - odmiennie niż wskazuje na to przepis art. 494 k.c. - uregulowały skutki realizacji prawa odstąpienia. Dopuszczalność takiego uregulowania skutków odstąpienia nie jest kwestionowana w orzecznictwie. Zawarta w umowie regulacja dotycząca prawa odstąpienia nie wywołuje skutków ex tunc, gdyż wbrew przepisom ustawowym nie nakazuje jednej stronie zwrotu drugiej stronie wszystkiego, co otrzymała od niej na mocy umowy, zaś drugiej strony nie obliguje przy tym do przyjęcia takiego świadczenia. Przeciwnie, zgodnie z umowną regulacją to co strony świadczyły podlega zatrzymaniu a świadczenia dotychczas nierozliczone mają zostać zafakturowane na podstawie wystawionego przez inspektora nadzoru tzw. świadectwa płatności. Jednocześnie wobec skutkującego „na przyszłość” odstąpienia, także i rozliczenie zrealizowanej do dnia odstąpienia części przedmiotu umowy powinno odbyć się na warunkach dotychczasowych, t. j. zgodnie z § 3 przedmiotowej umowy. Jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego należałoby ocenić roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za roboty bądź dostawy zrealizowane przed odstąpieniem od umowy a wyliczone nie w oparciu o regulacje umowne a składniki cenotwórcze odbiegające od tych zawartych w umowie. W takim bowiem przypadku wykonawca, który nie doszacował inwestycji i przedstawił w postępowaniu przetargowym najkorzystniejszą cenowo ofertę, po odstąpieniu od umowy dokonanym przez którąkolwiek ze stron mógłby żądać za wykonaną część swojego świadczenia wynagrodzenia, którego wysokość znacznie przewyższa wartość tej części świadczenia wskazaną przez niego wcześniej w ofercie przetargowej.

Wskazać jednocześnie należy, że przedmiot umowy XXX jest świadczeniem podzielnym; przemawia za tym umowny podział realizacji prac na poszczególne etapy (§ 1 ust. 2)
a także czynnik obiektywny - technologiczne uwarunkowania wykonania konkretnych (cząstkowych) zakresów przedmiotu umowy - również w ramach poszczególnych jej etapów - które w powiązaniu z regulacjami szeroko rozumianego prawa budowlanego pozwalają na wskazanie tych właśnie zakresów przedmiotu umowy (konkretnych prac) jako poszczególnych części świadczenia wykonawcy. Takie częściowe wykonywanie robót, odnoszące się do określonego obiektu, jest właśnie częściowym spełnianiem świadczenia w rozumieniu art. 379 § 2 Kodeksu cywilnego. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 kwietnia 2006 r. (III CSK 11/06) świadczenie wykonawcy w umowie o roboty budowlane jest podzielne, bowiem z reguły może być ono spełnione bez istotnej zmiany przedmiotu świadczenia; w rezultacie podzielny charakter świadczenia wykonawcy mógł prowadzić do zastosowania przepisu art. 491 § 2 k.c., przewidującego możliwość odstąpienia zamawiającego od umowy w zakresie pozostałej części niespełnionego świadczenia (tzw. odstąpienie częściowe od umowy), jeżeli istnieją usprawiedliwione podstawy do takiego odstąpienia. W wyroku z dnia z dnia
9 lipca 2009 r. (III CSK 341/08) Sąd Najwyższy wskazał, że co do zasady, niepodzielny w umowie
o roboty budowlane jest przedmiot świadczenia, po zakończeniu inwestycji stanowiący z reguły rzecz oznaczoną co do tożsamości, a to cechuje nieruchomości; podzielne natomiast może być samo świadczenie. Oznacza to, że świadczenie wykonawcy w umowie o roboty budowlane może być spełnione częściami, bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości (art. 379 § 2 k.c.).